کتاب روح، علم و سلامتی

پلانته و تورسن، در این کتاب جامع، چشم‌اندازی بصیرت‌بخش به موضوعات ناظر به تأثیر معنویت بر سلامتی آدمی پیش روی مخاطب می‌نهند. در سال‌های اخیر، شاهد تغییر عمده‌ای در مفهوم سلامتی بوده‌ایم که ضمن این تغییرات، از نوعی مدل بیماری به سمت نوعی مدل سلامتی پیش رفته‌ایم. مدل سلامتی بر ارتقاء سلامتی تأکید می‌کند، نه صرفاً پیشگیری از بیماری و تدبیر آن. کیفیت سلامتی تا حد زیادی متأثر از عادت‌های سبک زندگی است. همین امر، خود‌تدبیری سودمند را به طبابتی مناسب بدل می‌کند.

روان‌شناسی سلامت به‌عنوان زمینهٔ مطالعاتی بالنده‌ای ظهور یافته است. کتاب حاضر، افق‌های نویی دربارهٔ نقش عوامل روان‌شناختی در سلامت آدمی و سازوکارهای تأثیرگذاری آن‌ها پیش روی خواننده می‌گشاید. هرچند معنویت، به معنای اعم، یکی از ساحت‌های مهم حیات آدمی به‌شمار می‌رود، به‌ندرت جزو عوامل روان‌شناختی سنتی، مگر به شیوه‌ای نه‌چندان دقیق، قلمداد شده است. کتابی که پیش رو دارید، رابطهٔ مثبت میان ایمان و معنویت با نتایج سلامتی را به کمک شواهد علمی اثبات می‌کند. موضوعات بسیاری از جمله مفهوم معنویت، تحول معنوی، سنجش معنویت و نیز شیوه‌هایی که ضمن آن‌ها ممکن است معنویت مایهٔ زندگی سرشار از سلامتی باشد، در این کتاب مطمح نظر قرار گرفته است. خالی از لطف نیست که بگوییم درآمیختن نظریه‌پردازی و پژوهش، که به‌ظاهر دو مسیر واگرا هستند، ثمرات فراوانی به بار می‌آورد.

نظریهٔ شناختی اجتماعی، بستر مناسبی برای این درهم‌آمیزی است، زیرا این نظریه به نحو متمایزی بر آن دسته از خصایص انسانی تأکید می‌کند که ظرفیت ویژهٔ تبدیل‌شدن به فردی معنوی را برای انسان به ارمغان می‌آورند. این خصایص شامل ظرفیت نمادسازی، الگوگیری اجتماعی، دوراندیشی، خود‌تنظیمی و درون‌نگری یا خوداندیشی است. ظرفیت نمادسازی به آدمیان کمک می‌کند تا به زندگی خویش ساختار، معنا و پیوستگی بخشند. دوراندیشی، آدمیان را قادر می‌سازد از محدودیت‌های محیط پیرامون‌شان فراتر روند. همین دوراندیشی است که مایهٔ انگیزهٔ افراد می‌شود تا با آینده‌نگری عمل کنند. وقتی طی مدت‌زمان زیادی با دوراندیشی به مسائل و موضوعات ارزشمند نگریسته شود، حاصل آن در زندگی فرد، به‌دست آوردن نوعی مسیر، انسجام و معنا خواهد بود. نمی‌توان پا پس کشید و منتظر ماند تا ایمان و معنویت کاری انجام دهند. باز کردن پایِ ایمان و باورهای معنوی به زندگی‌ای که آدمی آن را برای زیستن ارزشمند قلمداد می‌کند، مستلزم تلاشی مستوفا در راه خود‌تنظیمی است. درون‌نگری یا خوداندیشی سبب می‌شود انسان به معنای کارهایش، کارآمدی فردی، و انسجام و ارزشِ کارکردیِ سبکِ فکر و رفتارش بیندیشد. خود‌نگری یا خوداندیشی، فراتر از خود‌تدبیری فعالیت‌های روزمره است. افراد دربارهٔ زندگی و پیشبرد آن، و نیز میراثی می‌اندیشند که از خود به یادگار خواهند گذاشت. وقتی با درون‌نگری به فکر مرگ و زمان آن می‌افتند، این درون‌نگری به موضوعات معنوی و استعلایی معطوف می‌شود.

این گام آغازین پلانته و تورسن در پیشبرد فهم، تحول، و کاربست معنویت از چشم‌انداز نظریهٔ شناختی اجتماعی، نشان از مزایای مضاعفی دارد که از دل رویکردی یکپارچه بیرون می‌آید. تحلیل مفهومی آن‌ها، افق‌های تازه‌ای ناظر به پیوندهای زیاد میان دانش‌پایه دربارهٔ تعیین‌کننده‌ها و سازوکارهای یادگیری مشاهده‌ای با اعمال و باورهای معنوی پیش روی ما می‌گشاید.