کتاب سبک زندگی رضوی 10

1. فرزندآوری
   خانواده هسته اولیه نهاد اجتماعی بشر است. این نهاد مهم اجتماعی دارای کارکردهای مختلفی است؛ تأمین آرامش روحی و روانی همسران، ارضای نیازهای عاطفی، تأمین نیازهای جنسی، گسترش فرهنگ دینی و پیشگیری از انحرافات اجتماعی. یکی از مهم‌ترین کارکردهای این واحد اجتماعی، فرزندآوری و پرورش و نگه‌داری آنان است. تصمیم‌گیری زن و شوهر برای بارداری یکی از مهم‌ترین رویدادهای زندگی آنان است که بسیاری از جنبه‌های مختلف زندگی مشترک آنها را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. شاید تا سالیانی قبل مهم‌ترین دلایل تأثیرگذار بر تصمیم همسران در ارتباط با فرزندآوری به گزینه‌هایی مانند وضعیت اقتصادی، وضعیت اشتغال و مسائل بهداشتی-درمانی خلاصه می‌شد، ولی امروزه و با توجه به تغییر سبک زندگی، عوامل دیگری بر این مسئله سایه افکنده است.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته، یکی از مؤلفه‌های سبک زندگی که در نگاه همسران به مسئله فرزندآوری تأثیرگذار است، پایگاه اقتصادی-اجتماعی آنان است. بر اساس این تحقیقات، زنانی که در پایگاه اقتصادی-اجتماعی بالاتری قرار دارند، از سبک زندگی مدرن‌تری برخوردار بوده، در نتیجه نگرش ضعیف‌تری به فرزندآوری دارند. ایشان، با رسیدن به تحصیلات و شغل‌های بالاتر، از نگرش سنتی به فرزندآوری فاصله گرفته و نگاه متفاوتی به فرزندآوری پیدا می‌کنند.

مؤلفه دیگری بر این نگرش سایه افکنده، مدیریت بدن است. بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته، میان نگرش به فرزندآوری و مدیریت بدن رابطه معناداری وجود دارد. زنانی که با نگاهی مدرن به مسئله بدن و مدیریت آن نظاره می‌کنند و از معیارهای جهانی مدیریت بدن و زیبایی آن پیروی می‌کنند، تمایل کمتری به فرزندآوری دارند.

مصرف فرهنگی که بیشتر تحت تأثیر رسانه‌ها به‌ویژه شبکه‌های مجازی شکل می‌گیرد، نوع نگاه به فرزندآوری را تحت تأثیر خود قرار داده است. گذران اوقات فراغت نیز از دیگر مؤلفه‌هایی است که امروزه نگرش زنان و مردان را به مسئله تولید نسل و فرزندآوری با ضعف قابل‌توجهی مواجه کرده است. در کنار این عوامل، اعمال سیاست‌های کنترل جمعیت در کشورهای جهان سوم ازجمله ایران، تغییر کارکردهای اقتصادی خانواده سنتی در فرایند صنعتی شدن، گسترش و ترویج وسایل و تجهیزات ضدبارداری، اشتغال زنان، بی‌ثباتی خانواده‌ها، تغییر نگرش راجع به خانواده و زندگی زنان و تلاش ایشان برای دست‌یافتن به استقلال و آزادی بیشتر، گسترش دیدگاه‌های فمینیستی در ارتباط با کارکرد تولیدمثل، بالا رفتن سن ازدواج و به‌تبع آن کاهش شانس فرزندآوری و افزایش میزان سقط‌جنین ازجمله عوامل دیگر در ارتباط با میزان باروری و فرزندآوری خانواده‌های ایرانی است.

بدون تردید، سبک‌های به‌وجود آمده در زندگی افراد جامعه متأثر از تغییر بینش‌ها و نگرش‌های آنها است. به عبارت دیگر، از تغییر رفتارهای صورت گرفته در جامعه می‌توان به تغییر نگرش‌ها و ارزش‌های آن جامعه پی برد.

وضعیت موجود حکایت از آن دارد که ارزش‌های ظاهری و مادی بر ارزش‌های الهی و معنوی پیشی گرفته است؛ از این‌رو، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای ترویج فرهنگ فرزندآوری در جامعه، رواج الگوهای دینی و الهی در این ارتباط است.

قبل از بررسی دستورالعمل‌ها و راهکارهای خاص اسلام با تأکید بر آموزه‌های رضوی7 برای تشویق والدین به فرزندآوری، بیان این نکته ضروری است: هرچند اسلام در باب ازدواج و فرزندآوری تأکید فراوانی دارد، ولی بر اساس رهنمودهای آخرین کتاب آسمانی، تولیدمثل و باروری در زمره حقوق مربوط به زن و شوهر قرار دارد. مهم‌ترین شاهد این ادعا آیه 223 سوره بقره است:

نِسَاؤُکمْ حَرْثٌ لَّکمْ فَأْتُواْ حَرْثَکمْ أَنی شِئْتُمْ وَ قَدِّمُواْ لِأَنفُسِکمُ‌ْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ اعْلَمُواْ أَنَّکم مُّلَاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِین؛
زنانِ شما کشتزار شما هستند. پس، از هر جا [و هرگونه] که خواهید به کشتزار خود [در] آیید، و برای شخص خودتان [در بهره‌مندی از آنها] پیش‌دستی کنید و از خدا پروا کنید و بدانید که او را دیدار خواهید کرد، و مؤمنان را [به این دیدار] مژده دهید.

بر اساس مفاد این آیه، زن و شوهر در هر زمان و مکانی می‌توانند از هر نوع کام‌جویی از یکدیگر بهره ببرند، جز مواردی که در قانون شرع ممنوع شده است. علامه طباطبائی در تفسیر (أنی شئتم فأتوا حرثکم) دو احتمال بیان کرده‌اند؛ نخست این‌که «انی» به معنای مکان باشد که در این صورت معنای آیه این‌گونه خواهد بود: «شما به کشتزار خود وارد شوید از هر محلی که خواستید». دوم این‌که به معنای زمان باشد، در نتیجه معنای آیه این‌گونه است: «شما هر وقت خواستید به کشتزار خود بروید.»

نتیجه در احتمال فوق آن است که خداوند کام‌جویی برای زن و شوهر را به‌صورت مطلق و بدون قید و شرط بیان کرده است و جمله (فاتوا حرثکم) دلالت بر وجوب ندارد؛ چراکه معنا ندارد عملی واجب شود سپس اختیار انجام آن به ایشان واگذار شود.

نکته دیگری که علامه در تفسیر آیه بیان می‌کند، آزادی دادن به زن و مرد در امر کام‌جویی و عمل زناشویی است؛ چراکه جمله (نساءکم حرث لکم به زنان شما کشتزار شما هستند) قبل از بیان (فاتوا حرثکم) آمده است و همچنین برای بار دوم در آیه از زنان به کشتزار تعبیر شده است و این به معنای توسعه و آزادی دادن در کام‌جویی زن و شوهر است.

شاهد دیگر بر این‌که تولیدمثل در زمره حقوق زن و شوهر قرار دارد، روایاتی است که عزل یا ریختن منی خارج از رحم زن را جایز دانسته است. بر این اساس، فقیهان شیعه نیز حکم به جواز آن داده‌اند.

در روایتی از حضرت رضا7 آمده است که از عزل کردن منی در مورد شش گروه از زنان باکی نیست؛ زنی که یقین کرده باشی از او صاحب فرزند نمی‌شوی، زنی که سن او زیاد شده، زن زبان‌دراز بی‌شرم، زن دشنام‌دهنده، زنی که طفل خود را شیر ندهد و کنیز.

بنابراین در اسلام تکلیفی بر عهده زنان و مردان گذاشته نشده است ولی راهکارهایی برای تشویق زنان و مردان برای فرزندآوری بیان شده است.