کتاب رانندگی در ایران؛ بایسته‌ها و راهکارها

رانندگی جزء جدایی‌ناپذیر سبک زندگی نوین است. اگرچه رانندگی در معنای عام آن یعنی راندن وسیله نقلیه سابقه‌ای به تاریخ زندگی بشر دارد، اما رانندگی به معنای خاص آن، یعنی راندن وسیله نقلیه موتوری، پدیده‌ای است که در عصر مدرن پدید آمده است. پدیده وسایل نقلیه موتوری توانسته سبک زندگی جامعه بشری را دگرگون سازد. اتومبیل نه‌تنها سرعت زندگی انسان‌ها را افزایش داده، بلکه خُلق و خوی زندگی آنها را نیز تغییر داده است. مسافرت در عصر جدید بسیار آسان‌تر از گذشته شده است؛ لذا تعداد سفرهای شهروندان بیشتر شده است. در گذشته ممکن بود برخی کالاها در طی سفر به علت طولانی بودن مسیر فاسد شوند، اما امروزه به علت سرعت بالای وسایل حمل و نقل، چنین اتفاقی نمی‌افتد. از این‌رو، در هر فصل از سال می‌توان میوه‌ای را یافت که در نقطه‌ای دیگر از جهان کشت می‌شود.

از سوی دیگر، رانندگی مجموعه‌ای از آسیب‌ها را نیز در جامعه بشری پدید آورده است. البته این آسیب‌ها ناشی از اصل رانندگی و اتومبیل نیست؛ بلکه ناشی از سبک استفاده و درنتیجه سبک زندگی حاصل از آن است. مثلاً در جامعه کنونی بشری استرس و اضطراب، آلودگی‌های صوتی و محیطی، آسیب‌های زیست‌محیطی به علت عملیات راه‌سازی و مسافرت‌های بی‌شمار در ایام تعطیل افزایش یافته است. صدای بوق اتومبیل، تراکم بیش از حد آنها در ترافیک روزانه و همچنین پیدایش سبک تجمل نوین، سبب تهدید آرامش جسمی، روانی و حتی معنوی جامعه شده است.

پژوهش و نگارش در حوزه سبک و فرهنگ رانندگی، دارای لایه‌های متعدد است. نخستین لایه به بررسی وسیله نقلیه، تعمیر و چگونگی نگهداری آن می‌پردازد. در لایه‌های بعدی به بررسی روان‌شناختی فرهنگ رانندگی، آسیب‌ها و راهکارهای مربوطه توجه می‌شود. از جمله آسیب‌های مورد پژوهش در این لایه، سوانح رانندگی است که آقای فاراداین در کتاب «راهنمای مدیریت سوانح ترافیکی» به آن پرداخته است. همچنین می‌توان به کتاب «روانشناسی رانندگی» اثر گراهام هل اشاره کرد. در ایران نیز برخی اندیشمندان و متفکران تلاش کرده‌اند ابعاد اخلاقی و دینی فرهنگ رانندگی را بررسی کنند؛ از جمله می‌توان به «فقه رانندگی» اثر محمدحسین واثقی راد و «اخلاق در رانندگی» نوشته علی ابراهیمی اشاره نمود. البته پژوهش‌های مربوط به رانندگی در ایران محدود به این دو کتاب نیست و ارگان‌های متعددی مانند نیروی انتظامی و سازمان بهزیستی نیز با توجه به حوزه مأموریتی خود به فرهنگ رانندگی و شناخت آسیب‌های آن می‌پردازند.

نوشتار حاضر شامل سه فصل است. فصل اول به کلیات فرهنگ رانندگی، تاریخچه پیدایش آن، جلوه‌های نوین رانندگی و همچنین اشاره‌ای کوتاه به تاریخچه حمل و نقل و سایر وسایل نقلیه موتوری جدید اختصاص دارد. فصل دوم به بایسته‌های فرهنگ رانندگی شامل قواعد فقهی و اخلاقی و کاربرد تکنیکی آنها در رانندگی می‌پردازد و فصل آخر به آسیب‌شناسی و ارائه راهکار برای مقابله با آنها اختصاص یافته است. در این فصل، برخی از مهم‌ترین آسیب‌های رانندگی در فرهنگ کنونی ایران بیان شده و راهکارهای تکنیکی مربوطه ارائه می‌گردد.

با توجه به اینکه پژوهش حاضر از نخستین آثاری است که به فرهنگ رانندگی از منظر اسلام می‌پردازد، بی‌شک دارای کمبودها و نواقصی است. این پژوهش گامی کوچک در راستای نیل به سبک زندگی صحیح اسلامی ـ ایرانی است. بنابراین بر محققان و اندیشمندان لازم است که گام‌های دیگری در جهت تکمیل این پژوهش از جمله استقصای کامل قواعد فقهی و اخلاقی، آسیب‌شناسی رانندگی و طراحی لایه‌های صحیح اسلامی ـ ایرانی آن بردارند.