کتاب رضایت از زندگی

ضرب‌المثل‌ها؛ آیینه تفکر ملت‌ها

ضرب‌المثل‌ها از مهم‌ترین عناصر زبانی و فرهنگی ملت‌ها هستند. اگر با دقت بررسی شوند، رازها و رموز فراوانی را درباره‌ی تفکرات، گرایش‌ها، آرزوها، آداب و رسوم، و حالات روحی و اجتماعی مردم آشکار می‌کنند. هر ضرب‌المثل، پیامی آشکار در متن خود دارد، و پیامی پنهان اما مهم‌تر در فرامتن.

ضرب‌المثل «پول خوشبختی نمی‌آورد!» یکی از همین نمونه‌هاست.
بیایید بدون توجه به پیام اخلاقیِ ظاهریِ این ضرب‌المثل، به چراییِ شکل‌گیری و ماندگاریِ آن در ذهن جمعی بیندیشیم.

این جمله نتیجه‌ی تقابل دو دیدگاه است: از یک سو، باور ریشه‌داری که پول را عامل خوشبختی و شادکامی می‌داند؛ و از سوی دیگر، کسانی که این باور را رد می‌کنند. وجود چنین دوگانگی‌ای، زمینه‌ساز شکل‌گیری و تثبیت این ضرب‌المثل شده است.

در واقع، همواره کسانی بوده‌اند که معتقدند پول یا خوشبختی می‌آورد یا حداقل مانع بدبختی می‌شود. در مقابل، گروهی نیز هستند که این عقیده را نمی‌پذیرند. نکته‌ی جالب آن‌که این گروه دوم، الزاماً ثروتمند یا فقیر نیستند؛ بسیاری از افراد ثروتمند، علی‌رغم داشتن امکانات مادی، احساس خوشبختی و رضایت نمی‌کنند، و در مقابل، کسانی با حداقل امکانات نیز زندگیِ رضایت‌بخشی را تجربه می‌کنند.

با این حال، در همین طیف نیز برخی افراد با ایمان راسخ به نقش تعیین‌کننده‌ی پول در سعادت، تمام سرمایه‌ی عمر و زندگی‌شان را وقف کسب آن می‌کنند. این افراد گاه تحت فشارهای اجتماعی ناشی از فقر و کمبود امکانات، با پناه بردن به ابزارهای زبانی و فرهنگی چون همین ضرب‌المثل‌ها، نوعی تسکین روانی برای خود فراهم می‌آورند و هم‌زمان تلاش می‌کنند پایگاه اجتماعی گروه مقابل را با تردید مواجه کنند.

این پیچیدگی در تحلیل احساس خوشبختی و رضایت‌مندی، آن هم در ارتباط با یک عامل مشترک همچون پول، ناشی از پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های خلقت انسان است. ذهن انسان، با همه‌ی هزار تویی که دارد، مستقل از تجلیات عینی زندگی، قواعد خاص خودش را دارد – و شاید قصه از همین‌جا آغاز می‌شود…